Van varkens tot vleermuizen: je vindt ze allemaal in de wijngaard

Wijnboeren snoeien, wieden en plukken, maar ze hoeven al dat werk niet in hun eentje te doen. Bij sommige champagnehuizen komt de hulp uit onverwachte hoek: de dierenwereld. Zo hebben de inwoners van Cramant de afgelopen tijd gek staan kijken toen er een kudde varkens door de wijngaarden trok. Deze varkens zijn onderdeel van het onderzoek van Olivier Zébic. 

Olivier is consultant op het gebied van viticulture en expert op het gebied van innovatie en ecologie. Als afgestudeerd oenoloog en agroloog heeft hij al tientallen onderzoeken, publicaties en artikelen op zijn naam staan. Momenteel experimenteert hij met het inzetten van Kunekune varkentjes. Deze kleine varkentjes komen van origine uit Nieuw-Zeeland, waar Kunekune ‘rond en vet’ in Maori betekent.

Misschien vraag je je nu af, waarom varkens en geen schapen of kippen? Olivier zegt daarover het volgende: ‘Kippen zijn vooral goed tegen ongewenste dieren, zoals slakken. Schapen eten daarentegen wel gras, maar dat groeit vrij snel terug als zij het kort grazen. De varkens eten ook de wortels op, waardoor het gras langer wegblijft. Daarnaast eten ze dood blad, wat eventueel sporen van meeldauw bij zich draagt. Door het grondige werk zorgen de varkens dus voor de bestrijding van zowel onkruid als meeldauw en andere schimmels. Bovendien is het een goede en natuurlijke manier om de bodem te beluchten.’

Wat de Kunekune varkens nog meer geschikt maakt voor dit is dat het een dwergras is. Daardoor lopen ze gemakkelijk onder de takken en de bedrading door en beschadigen ze niks. ‘De varkens, omringd met een elektrische omheining en bewakingscamera’s, vormen een nogal verbazingwekkend aanzicht op het chardonnay-plot’ zegt Maxime Toubart (voorzitter van Comité Champagne).

Het is misschien wennen en nog even de vraag of dit ook op grotere schaal geïmplementeerd kan worden, maar voorlopig zijn Olivier en Jean-Etienne Bonnaire (waar het experiment plaatsvindt) erg te spreken over de inzet van deze dieren.

Olivier Zebic (R) zegt dat varkens erg slim zijn en goede invloed hebben op de wijngaard  © Francois Nascimbeni / AFP

Andere dieren in de wijngaard

Maar Jean-Etienne Bonnaire is niet de enige die met dieren werkt. Want ook in de wijngaard van Dominique Person van Champagne Person fladdert, hinnikt en kakelt het. Dieren in de wijngaard zijn voor hem de natuurlijkste zaak van de wereld. ‘De paarden in het voorjaar weten de bloeiende knoppen te kalmeren. Daarom wordt ons eerste onderhoud van de grond altijd door trekpaarden gedaan. Daarna komen de kippen om het werk af te maken. Ze krabben de grond los en pikken insecten weg. En op een aantal percelen gebruiken we ook schapen, zij houden het gras kort en verbeteren met hun hoeven de structuur van de bodem.’ Ook de wilde dieren werken mee op zijn domaine. ‘Vleermuizen zijn een natuurlijk bestrijdingsmiddel en het hebben van bijenkorven draagt bij aan de biodiversiteit. Maar laten we ook alle vogels en insecten niet vergeten. Zij zorgen voor goede vibraties en laten me weten wanneer het tijd is om te oogsten.’

Bij Domaine de Marzilly – Champagne Ullens wordt eveneens veel werk verzet door dieren. Anna Ullens de Schooten vertelt: ‘We hebben schapen, kippen en paarden. Alleen de paarden zijn echt aan het werk: met hun begeleider ploegen ze elk jaar de bodem van de wijngaard om. Daar gebruiken sommige collega’s liever een tractor voor, want dan zijn ze tien keer zo snel klaar. Maar geloof mij, ploegen met een paard is beter en honderd procent natuurlijk. En de andere dieren? Die hoeven niet echt te werken, die gaan gewoon hun gang en doen wat ze zelf willen.’

Maar ook bij producenten zoals Philippe Glavier, J.M. Goulard, Gaspard Brochet, Elise Bougy, Antoine Chevalier en Rousseaux-Batteux komen dieren aan te pas. Zo zetten Glavier en Goulard bijenkasten in om de biodiversiteit te verhogen, bij Chevalier maakt men gebruik van paarden (what’s in the name?) en eigenlijk hebben vrijwel alle wijnboeren een hond rondlopen. Zo zie je maar dat liefde voor wijn en dieren heel goed hand in hand gaan. 

De invloed van dieren

Voor zowel Ullens als Person is het een principiële keuze om met dieren te werken. Dominique Person zegt: ‘De wijnstok heeft energie nodig van planten, dieren en mineralen voor zijn welzijn en zelfvoorziening.’ Dit valt onder geokosmologie: ‘Dit is de verbinding tussen de liefde van de wijnmaker, de hemel en de aarde. Zonder stress, zonder ego, zonder angst of boosheid, maar met het bewustzijn wat de boeddhisten ook wel samadhi noemen.’ Dat mensen, dieren en natuur elkaar beïnvloeden, kunnen we allemaal elke dag merken, legt hij uit. ‘Als je gestrest bent en je aait de kat, dan zakt je spanning. Als je wijn drinkt met iemand die niet blij is, smaakt de wijn ook niet goed. Zo werkt het op elk niveau.’

Anna werkt volgens de principes van het agro-silvo-pastoralisme. Dit is een combinatie van extensieve veeteelt en landbouw. ‘Dit is ons uitgangspunt, dat we ook dieren op ons bedrijf hebben vloeit daar logisch uit voort. We willen absoluut niet op een moderne, industriële manier werken. We streven naar duurzaamheid. Hoe meer we de natuur z’n werk laten doen, hoe beter dat gaat. Dit zien we terug in kwaliteit, niet in kwantiteit. En aangezien de meeste grote producenten meer kwantiteit willen, zelfs als dat te koste gaat van de kwaliteit, is het probleem mondiaal en zeer serieus. 

Kleine druivenliefhebbers

Moeilijk is het niet om dieren te houden. De wijngaard is eigenlijk de perfecte omgeving voor ze. ‘In een gezonde wijngaard groeit gras, zijn er insecten en wordt de biodiversiteit niet verstoord door het gebruik van insecticiden en pesticiden.’ aldus Anna. ‘In feite kunnen de dieren het hele jaar in de wijngaard werken, alleen als het bijna oogsttijd is moeten we de schapen verplaatsen. Ze zijn namelijk gek op rijpe druiven. We laten ze pas weer in de wijngaard toe als de wijnstokken hun blad verliezen. We willen de bladeren aan de wijnstok houden zolang de plant dat wil. Zo gaat de fotosynthese door en stuurt de plant de voedzame elementen naar de wortels om aangevuld te worden voor de winter.’ De schapen blijven tot het einde van het snoeiseizoen, want ze zijn niet alleen gek op druiven maar ook op nieuwe, verse vegetatie. Dus zodra de knoppen uit beginnen te komen, worden de schapen weggehaald. We tippen Anna op het experiment van Olivier. Anna: ‘Varkens, wat een goed idee. Daar gaan we serieus over nadenken.’ 

Gelukkige dieren

Nadelen? Eigenlijk niet. Hoewel, het kost meer tijd om te ploegen met een paard en inderdaad, Dominique moest zijn kippen beschermen tegen de vos. Maar verder kunnen ze beide niks negatiefs noemen over de dieren in hun bedrijf. Anna: ‘We moeten goed voor de dieren zorgen, voor de rest gaat het vanzelf.’ Dominique voegt daaraantoe: ‘We moeten ze gelukkig maken. Dit creëer je door de aanwezigheid van bomen en een rots of iets dergelijks, zodat ze dit als uitzichtpunt kunnen gebruiken.’ 

Bronnen: Dominique Person, Anna Ullens de Schooten, Decanter, Edwines School, La Champagne de Sophie Claeys, American Lamb en France24.