V.l.n.r.: Elisabeth Law de Lauriston-Boubers, Jeanne Alexandrine Louise Mélin & Marie-Louise Lanson de Nonancourt
Vier dappere vrouwen lieten hun champagnebedrijf groeien en bloeien in de tijd dat de meeste deftige dames niet verder kwamen dan een borduurwerkje. En nog steeds werken in Champagne meer vrouwen in de top van wijnbedrijven dan in welke andere Franse wijnstreek ook.
De gele etiketten van haar champagne zijn net zo wereldberoemd als de weduwe Clicquot zelf. In 1805 nam de toen 27-jarige Barbe-Nicole Clicquot-Ponsardin het bedrijf over van haar schoonvader. Haar man François was overleden en schoonpapa wilde het familiebedrijf eigenlijk van de hand doen, toen Barbe hem op de schouder tikte: kon zij de zaak niet overnemen? Na een stage van twaalf maanden, waarbij ze onder andere meewerkte met de wijnmaker, had Clicquot senior er voldoende vertrouwen in, de weduwe kon aan de slag.
Met mevrouw Clicquot aan het roer groeide het bedrijf explosief. Dat kwam onder andere omdat ze het lef had om, ondanks boycotmaatregelen, een schip vol flessen champagne naar Rusland te sturen in de nadagen van Napoleons veldtocht naar Rusland. Rusland won, had iets lekkers nodig om dat mee te vieren en precies op dat moment kwamen tienduizenden flessen Clicquot aan. Ook is de slimme weduwe de uitvinder van de zogenaamde ‘remuage’ om het gistresidu slim en snel uit de flessen te krijgen. Barbe-Nicole was de eerste die de truc met de ‘pupitres’ in haar bedrijf invoerde: ze boorde gaten in een keukentafel, zodat ze daar de flessen steeds iets rechterop ondersteboven in kon zetten. De originele tafel is in de kelders van het wijnhuis nog te zien.
Ook Jeanne Alexandrine Louise Mélin was zo’n ondernemend type. Toen haar man Alexandre Pommery in 1860 overleed, besloot zij zijn wolhandel te verkopen en zich toe te leggen op de champagne-business. Ze kocht 120 crayeres, de specifieke kelders in Reims die door de Romeinen zijn uitgehakt in kalk. Daar ging ze de flessen champagne bewaren. Dat werkte zo goed, dat andere huizen het idee graag van haar overnamen. Champagne Pommery deed vooral zaken met Groot-Brittannië en daar werd droge mousserende wijn steeds populairder. Daarom maakte mevrouw Pommery speciaal voor haar Britse klanten een zero dosage, een champagne waar ze geen suiker aan toevoegde. De eerste brut ooit!
Weduwe Pommery was een vrouw met aanzien, ook omdat ze haar werknemers goed verzorgde. Zij was een van de eerste directeuren die pensioen instelde, zorgde voor een bejaardenhuis voor oude medewerkers en een soort ziektekostenverzekering regelde voor de medewerkers. Toen ze overleed in 1890, kreeg zij als eerste Franse vrouw een officiële staatsbegrafenis. Tienduizenden mensen stonden in de straten van Reims om haar een laatste eer te bewijzen en de president doopte het dorpje Chigny, waar haar buitenhuis stond, om tot Chigny-les-Roses, omdat de weduwe Pommery zo van rozen hield.
Ruim een eeuw later liet een andere grande dame van de Champagne van zich horen. Elisabeth Law de Lauriston-Boubers nam in 1941 na het overlijden van haar man Jacques zijn champagnebedrijf over. Voor de stadgenoten van Aÿ stond Elisabeth Bollinger bekend als ‘Madame Jacques’, haar familie noemde haar ‘Aunt Lily’ en ze werd ook vaak liefkozend ‘Bolly’ genoemd. Volgens mensen die met haar hebben gewerkt, was ze een scherpe zakenvrouw – maar ze had af en toe wel tijd om door de wijngaarden te fietsen. Ze is niet alleen beroemd als zakenvrouw, maar ook door de wijsheid die ze in een interview met de London Daily Mail deelde: ‘I drink my champagne when I’m happy and when I’m sad. Sometimes I drink it when I’m alone. When I have company I consider it obligatory. I trifle with it when I’m not hungry and drink it when I am. Otherwise I never touch it – unless I’m thirsty.‘ In 1977 overleed ze. Ze had geen kinderen, het bedrijf werd overgenomen door haar neven.
Ook Laurent Perrier werd bestuurd door een champagne-weduwe: Marie-Louise Lanson de Nonancourt. Eerlijk is eerlijk: zij komt uit een champagne-familie, het champagnehuis Lanson Père et Fils is het familiebedrijf. Haar man sneuvelde in de Eerste Wereldoorlog, de weduwe waagde in 1938 de stap om het succesvolle familiebedrijf te verlaten, dat moest ze namelijk delen met haar twaalf broers en zussen. Ze nam het noodlijdende Laurent Perrier over en begon haar eigen champagnehuis, waar ze haar ziel en zaligheid in legde. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wist ze een kleine voorraad Laurent-Perrier verborgen te houden voor de Duitse bezetters. Ze is in haar bedrijf opgevolgd door haar zoon Bernhard, die het na zijn overlijden naliet aan zijn twee dochters Alexandra en Stéphanie. Op dit moment staat Lucie Pereyre de Nonancourt aan het roer, de dochter van Alexandra en dus de achterkleindochter van de legendarische Marie-Louise.
Ook tegenwoordig is Champagne een bijzonder vrouwvriendelijk wijngebied. Uit onderzoek uitgevoerd door de vrouwencommissie van het Syndicat général des vignerons de la Champagne blijkt dat in 2020, 40% van de wijngaarden in de Champagne worden bestierd door vrouwen. Dat is veruit het hoogste percentage van alle Franse wijngebieden, waar gemiddeld genomen voor 26% vrouwen aan het roer staan. Uit het onderzoek blijkt ook dat vrouwen gemiddeld kleinere bedrijven runnen dan mannen. De vrouwen beginnen hun Champagne-carriere gemiddeld ook op latere leeftijd dan hun mannelijke collega’s, ze hebben meer diploma’s dan mannen maar over het algemeen hebben ze niet specifiek een opleiding in de landbouw- of wijnbouwsector gevolgd. Ze werken minder uren dan mannen. Champagne-verslaggever Sophie Claeys vindt dat niet zo vreemd: de vervangingsregeling bij zwangerschap van Mutualité sociale agricole, zeg maar: de Franse sociale dienst voor landbouwbedrijven, maakt het niet makkelijk om verlof op te nemen. Aan de andere kant blijkt uit de interviews bij het onderzoek dat veel vrouwelijke champagnemakers het makkelijker vinden om werk en privé in balans te houden omdat ze als eigen baas hun eigen uren kunnen bepalen. Het onderzoek laat ook zien dat de traditionele taakverdeling – mannen in de wijngaard, vrouwen doen de boekhouding – beetje bij beetje verandert. Hoe dan ook: er is werk aan de winkel als het gaat om gelijkheid.
Champagne is dus tegenwoordig bijzonder vrouwvriendelijk, zeker vergeleken met andere wijnstreken. De voorbeelden van toonaangevende vrouwen in Champagne zijn er dan ook voldoende. Zoals Vitalie Taittinger, directeur van Champagne Taittinger. Of Alice Tétienne, wijnmaker van champagne Henriot. Denk ook aan de zeven vrouwelijke wijnmakers van kleine familiebedrijven, die zich hebben verenigd in Les Fa’buleuses de la Champagne.
Natuurlijk vind je in het assortiment van Brouzje wijnhuizen gerund door vrouwen. Neem Elise Bougy, de jonge wijnmaakster die vanaf 2016 de scepter zwaait in het familiebedrijf en haar eigen cuvées op de markt brengt. Ze is net zo’n harde werker als de weduwes uit de vorige eeuwen, want naast haar werk voor haar eigen champagnehuis, runt ze een wijn-agentschap dat Franse wijnmakers uit andere wijnregio’s vertegenwoordigt in de Champagne. Ze overtuigde haar vader ervan om uitsluitend nog biologisch en biodynamisch te werken. Vorig jaar werd ze uitgeroepen tot wijnmaker van het jaar.
Nog zo’n superster: Agnès Corbon van het champagnehuis Corbon. Misschien niet zo’n beroemde naam als Clicquot of Bollinger, maar haar champagne staat mooi wel op de kaart van restaurants als Eleven Madison Park (drie Michelinsterren) en toonaangevende Parijse restaurants. Agnès is net zo milieubewust als Elise. Zij bestrijdt in haar wijngaard vreetgrage rupsen op een milieuvriendelijke manier: met feromonen. Die natuurlijke geurstoffen worden in capsules, zogenaamde ‘raks’, in de wijngaarden opgehangen en brengen vlinders zo in de war, dat ze niet gaan paren en dus geen eitjes leggen in de druiven. Die methode moet eigenlijk in de hele streek worden toegepast, het heeft geen zin als alleen Agnès dat doet. Daarom coördineert zij het project rond ‘confusion sexuelle’ in haar gemeente Avize, een gigantische klus. Ook is ze drijvende kracht achter de groep Des Pieds et des Vins – een groep Champagnemakers die elkaar helpen en versterken op allerlei vlakken, bijvoorbeeld als het gaat om marketing en PR.
Bronnen: Grape Collective, Forbes, Brouzje, La Champagne de Sophie Claeys.